NGƯỜI DỊCH & MÁY DỊCH: AI LÀ BẠN? AI LÀ THÙ?
Nguyễn phước vĩnh cố
Tại sao ba câu đưới đây mà trong đó các động từ ‘THAM DỰ’, ‘ĐẾN DỰ’, ‘CÓ’ đứng đầu câu là thách thức đối với người dịch khi dịch chúng sang tiếng Anh?
– THAM DỰ buổi tiếp tân có Ngài A, Ngài B, Giáo sư C …
– ĐẾN DỰ buổi họp có các nhà lãnh đạo lão thành từ các trường đại học thành viên và các ban ngành chức năng …, Giáo sư Tiến sĩ A, Chủ tịch B…
– Cũng CÓ (sự hiện diện) các lãnh đạo của các … tham dự
BẤT KHẢ DỊCH VỀ NGÔN NGỮ (LINGUISTIC UNTRANSLATABILITY)
Vấn đề nói trên, theo Catford, chúng thuộc về ‘bất khả dịch về ngôn ngữ’ (linguistic untranslatability). Về mặt ngôn ngữ, Catford cho rằng ‘hiện tượng bất khả dịch xảy ra khi không có sự thay thế từ vựng hay cú pháp ở ngôn ngữ đích/dịch cho một hình thức như thế ở ngôn ngữ nguồn’ (On the linguistic level, untranslatability occurs when there is no lexical or syntactical substitute in the TL for an SL item).
Do không nắm được cú pháp ở ngôn ngữ nguồn (ở đây là tiếng Việt) nên người dịch đã tạo ra ‘bản dịch’ không mấy tự nhiên nếu không nói là xa lạ ở ngôn ngữ đích / dịch (ở đây là tiếng Anh).
Văn bản tiếng Việt:
– Tham dự buổi tiếp tân có Ngài A, Ngài B, Giáo sư C …
Văn bản dịch tiếng Anh:
– Attending the reception, there have Mr A; Mr B; Prof. C …
CẤU TRÚC CÓ ĐỘNG TỪ ĐỨNG ĐẦU CÂU Ở TIẾNG VIỆT
Ở tiếng Việt có cấu trúc động từ đứng đầu câu nhưng thường có động từ ‘là’ / ‘có’ nằm giữa động từ và chủ ngữ:
– Ra sân bay đón đoàn có các đồng chí.
– Đi đầu đoàn biểu tình là công nhân.
Ở tiếng Anh, tuy nhiên, lại không có một cấu trúc tương tự như vậy. Chính vì vậy khi dịch sang tiếng Anh thì hiện tượng bất khả dịch xảy ra do không có sự thay thế cú pháp ở tiếng Việt cho một cấu trúc như thế ở tiếng Anh. Vì vậy, thảm họa dịch thuật (mistranslation) cho câu nói ở tiếng Việt là ‘Đến dự buổi họp có …’ đã được dịch thành như thế này ở một trang website tiếng Anh của một đại học phía nam ‘There came to the meeting were Prof. Ardi and Dr. Feri Arlius – Dean of the Faculty of Agriculture’.
Theo Nguyễn Phước Vĩnh Cố, trong bài báo có tên ‘Cấu Trúc Thông Tin và Cấu Trúc Đề Thuyết Trong Dịch Thuật’
‘Cấu trúc có chứa động từ đứng đầu câu trong tiếng Việt (có thể dịch sang tiếng Anh bằng cấu trúc tương đương như: vị ngữ hóa (có thể là một động từ – ing / tính từ + be + chủ ngữ.
Xin xem bảng 1:
Bảng 1. Cấu trúc có chứa động từ đứng đầu câu trong tiếng Việt và cấu trúc dịch tương đương tiếng Anh:
Tiếng Việt
Động từ + là/ có + chủ ngữ
1. Tham gia đàm phán về phía ViệtNam có X, Y, Z.
2. Hiện diện trong buổi họp có Thủ tướng và toàn thể thành viên Quốc hội.
Tiếng Anh
Predication (verb-ing / adjective) + be + subject
1. Taking part in the talks on the Vietnamese side were X, Y, Z.
2. Present at the meeting were the Prime Minister and all members of the Parliament.
MÁY DỊCH (GOOGLE TRANSLATE) DỊCH CẤU TRÚC CÓ ĐỘNG TỪ ĐỨNG ĐẦU CÂU Ở TIẾNG VIỆT
Nếu ta hai câu tiếng Việt sau (câu có chứa động từ đứng đầu câu): Hiện diện trong buổi họp có Thủ tướng và toàn thể thành viên Quốc hội.
Tham dự buổi tiếp tân có Ngài A, Ngài B, Giáo sư C …
nhờ Google Translate (GT) dịch thì GT cho kết quả ngon hơn người dịch nhiều và chỉ trong một nốt nhạc.
– Present at the meeting were the Prime Minister and all members of the National Assembly
– Attending the reception were Mr. A, Mr. B, Professor C …
CÁC CÂU DỊCH ‘BÉ CÁI LẦM’ CỦA NGƯỜI DỊCH TRÊN CÁC TRANG MẠNG BẰNG TIẾNG ANH
– Attending the meeting, there were 21 senior leaders from member-universities and functional departments of ….. , Prof. Dr. A, Chairman of the …
– There also have head of units in UEH, students and media participating in.
– Present at the meeting, there are representatives of French Embassy in Vietnam and related divisions of NOIP.
– Representing UEH, there was Assoc. Prof. Dr. Phan Thi Bich Nguyet – Vice President along with leaders and …
Thạc gián, 6 / 3 / 2021
Nguyen Phuoc Vinh Co 
The attendances are as follows: … được không anh?
Tùy theo văn bản bạn ạ, ví dụ khi ghi biển bản buổi họp thì câu đó rất chuẩn, thậm chí chỉ ghi ‘The attendees:’
Much obliged.