PHƯƠNG THỨC SAO PHỎNG (CALQUE) XIN GIỚI THIỆU PHƯƠNG THỨC SAO PHỎNG, MỘT TRONG BẢY PHƯƠNG THỨC DỊCH CỦA VINAY & DARBELNET

PHƯƠNG THỨC SAO PHỎNG (CALQUE)
XIN GIỚI THIỆU PHƯƠNG THỨC SAO PHỎNG, MỘT TRONG BẢY PHƯƠNG THỨC DỊCH CỦA VINAY & DARBELNET

nguyễn phước vĩnh cố

Sao phỏng còn gọi là dịch vay mượn (loan translation), dịch suốt (through translation). Sao phỏng là một loại dịch vay mượn đặt biệt (a special kind of borrowing): toàn bộ đơn vị cú pháp được vay mượn thế rồi các thành phần riêng lẻ của nó được dịch sát nghĩa. Vinay và Darbelnet chia dịch sao phỏng ra làm hai loại:

• Vay mượn từ vựng (lexical borrowing): tôn trọng cấu trúc cú pháp của ngôn ngữ gốc/nguồn, đồng thời giới thiệu một phương thức mới của từ ngữ.,

Ví dụ, “Compliments de la saison” của tiếng Pháp được sao phỏng từ tiếng Anh “Compliments of the season” (những lời chúc mừng nhân ngày lễ).

• Vay mượn cấu trúc (structural borrowing): giới thiệu một cấu trúc mới ở ngôn ngữ dịch/mục tiêu.

Ví dụ, “science-fiction” của tiếng Pháp được sao phỏng cấu trúc từ tiếng Anh “science-fiction” (truyện khoa học viễn tưởng).

Newmark Newmark P. (1988), A Textbook of Translation,, cho rằng lối dịch sát nghĩa của các kết hợp thông thường (common collocations), tên các tổ chức (names of organizations), thành phần của các từ ghép (components of compounds) và có lẽ cụm từ (compliments de la saison) đều được biết đến là lối dịch sao phỏng (calque) hay dịch vay mượn (loan translation).

Một số ví dụ về lối dịch sao phỏng ta thường gặp ở các kết hợp thông thường trong tiếng Anh thương mại: “black market” (chợ đen), “hot money” (tiền nóng), “baby bond” (cổ phiếu ấu nhi), “heavy industry” (công nghiệp nặng), “light industry” (công nghiệp nhẹ) “white-collar workers” (công nhân cổ cồn trắng) tên các tổ chức, cơ quan: “European Union” (Liên Hiệp Châu Âu), “International Monetary Fund” (Qũy Tiền Tệ Quốc Tế), “World Bank” (Ngân Hàng Thế Giới) và các từ ghép thông thường: “showroom” (phòng trưng bày), “pawnshop” (tiệm cầm đồ). Qua cách dịch sao phỏng, ta thấy từ nào cũng được “dịch đồ theo” (calque) nguyên nghĩa từ ấy, còn vị trí của từ được sắp xếp theo cú pháp tiếng Việt. Trong trường hợp dùng từ Hán-Việt thì vị trí không thay đổi, ví dụ như: “superman” (siêu nhân), “total productivity” (tổng sản lượng). Trong tiếng Việt, có một cụm từ được dịch theo lối sao phỏng từ tiếng Anh nay đã trở thành cố định: cụm từ “thân thiện với người dùng” (user-friendly), về sau người ta dịch đồ theo “thân thiện với môi trường” (environment(ally)-friendly), “thân thiện với sinh thái” (eco-friendly). Thực ra, tính từ “friendly” khi được dùng trong tính từ ghép vừa có nghĩa “hữu ích và dễ sử dụng”, ví dụ: user-friendly computer system (hệ thống máy tính dễ sử dụng cho người dùng lại vừa có nghĩa “có ích / không có hại cho ai / cái gì”, ví dụ: environment(ally)-friendly farming methods (các phương pháp canh tác không hại đến môi trường), và cụm từ “family-friendly” có nghĩa “ phù hợp cho người lao động có con mọn”, ví dụ “family-friendly policies” / “working hours”. Là người dịch (viết hay nói), ta cần thận trọng với lối dịch sao phỏng này. Các từ ngữ được dịch theo lối sao phỏng phải là những kết hợp thông thường, các từ đã nghe quen tai, nếu không ta sẽ có những cấu trúc, lối nói không tự nhiên ở ngôn ngữ dịch, ví dụ như “kinh tế gia đình” mà dịch là “household economy” thay vì “cottage industry”, “giữ chân người tài”mà dịch là “keep talent’s legs” thay vì “attract and keep talent”, “ strong coffee” mà dịch là “cà phê mạnh” 1 thay vì “cà phê đậm”, “golden hello” mà dịch là “lời chào vàng ngọc” thay vì “tiền thưởng đầu quân”, “golden goodbye” mà dịch là “lời tạm biệt vàng ngọc” thay vì “phụ cấp thôi việc”…v.v,

Dưới đây là một số cụm từ viết tắt và đầy đủ của các tổ chức quốc tế được dùng nhiều ở Việt Nam.

Tên viết tắt Tên đầy đủ tiếng Anh Tên đầy đủ tiếng Việt
AFC Asian Football Confederation
Liên đoàn bóng đá châu Á

APEC Asia – Pacific Economic Cooperation Diễn đàn hợp tác kinh tế châu Á – Thái Bình Dương
ASEAN Association of Southeast Asian Nations Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á
CIA Central Intelligence Agency Cục Tình báo Trung ương Mỹ
FAO Food and Agriculture Organisation
Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc

FBI Federal Bureau of Investigation Cục điều tra Liên bang Mỹ
IAEA International Atomic Energy Agency Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế
ICC International Chamber of Commerce Phòng Thương mại Quốc tế
IMF International Monetary Fund Quỹ Tiền tệ Quốc tế
OECD Organisation for Economic Co-operation and Development Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế
OPEC Organization of the Petroleum Exporting Countries Tổ chức Các nước Xuất khẩu Dầu mỏ
UEFA The Union of European Football Associations Liên đoàn bóng đá châu Âu
UN United Nations Liên Hợp Quốc
UNESCO The United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hoá của Liên Hợp Quốc
UNICEF The United Nations Children’s Fund Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc
WB World Bank Ngân hàng Thế giới
WTO World Trade Organization Tổ chức Thương mại Thế giới
WHO World Health Organization Tổ chức Y tế Thế giới
Nguồn: Y Vân (báo VnExpress)

Tagged as: dịch thuật