DỊCH THUẬT & DỊCH GIẢ

DỊCH THUẬT & DỊCH GIẢ

Nguyễn Phước Vĩnh Cố

Trong lý thuyết dịch thuật (biên hay phiên dịch), dù được nhấn mạnh là dịch ý, chứ không phải dịch từ (Translation and interpretation involve ideas, not words) nhưng một số cụm từ như tên gọi của các ban ngành, công ty, tổ chức thậm chí câu người dịch có thể áp dụng phương pháp ‘calque’ nên nếu ta gặp câu sau và được yêu cầu dịch sang tiếng Anh “Chính phủ đã tạo nhiều điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp nước ngoài” thì câu tiếng Việt trên có thể được áp dụng phương thức sao phỏng (calque), tiếng Pháp có nghĩa là “đồ”, “họa” theo để dịch thành “The government (has) created favourable conditions for foreign businesses).

Tuy nhiên, Lý Thượng Hùng trong “Dịch Thuật: từ Lý Thuyết đến Thực Hành” tr.214 cho rằng “tạo điều kiện thuận lợi” là cách nói của người Việt nên câu “Tổng Công ty Điện lực Việt Nam “tạo điều kiện thuận lợi” cho các doanh nghiệp FDI” thay vì dịch “Electricity of Viet Nam creates favourable conditions for businesses with foreign direct investment” nên thay cụm từ “creates favourable conditions for thành “makes it easy for” mới đúng văn phong của Anh.

Lần giở các từ điển “Các kết hợp từ” (Collocations) của Oxford (2005) tr. 147 thì thấy từ “conditions”: situation/circumstances có thể kết hợp với các tính từ “favourable”, “good”, “ideal”, “optimum”…vậy, có thể yên tâm dịch “điều kiện thuận lợi” sang tiếng Anh là “favourable conditions”.

Từ điển “Oxford Learner’s Dictionary of Academic English (2014) tr. 186 thì cho động từ “create” có thể kết hợp với các danh từ như “conditions”, “situation” “problem”, ” opportunity”, “value”, “job”…. thì sao cụm từ “create favourable conditions for” là lối “dịch” nghe ra như tiếng “Việt” được? Đó là chưa nói đến ta có thể kiểm tra trên Google bằng cách gõ cụm từ này thì có nhiều kết quả trên các trang mạng tiếng Anh như ‘The 2 main factors that created the favorable conditions for the Industrial Revolution to take place in Britain’ và đặc biệt gần đây trong một thông cáo chung phát đi bởi Nhà Trắng  nhằm nâng cao sự hợp tác toàn diện của 2 nước Việt nam và Hoa kỳ giữa Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc và Tổng thống Donald Trump: ‘The two leaders pledged to actively promote mutually beneficial and ever-growing economic ties to bring greater prosperity to both countries.  They underscored support for continued development cooperation.  Prime Minister Nguyen Xuan Phuc affirmed that Vietnam would pursue a consistent policy of economic reform and international integration, creating favorable conditions for foreign companies, including those of the United States, to do business and invest in Vietnam; protecting and enforcing intellectual property; and bringing its labor laws in line with Vietnam’s international commitments.’

BÀN THÊM VỀ “TẠO ĐIỀU KIỆN THUẬN LỢI” KHI DỊCH SANG TIẾNG ANH

Tình cờ tôi gặp một câu ở trên một website của một trường đại học: “The workshop is a professional activity aiming to FACILITATE lecturers to meet, discuss…..” (Hội thảo là một hoạt động chuyên môn nhằm tạo điều kiện (thuận lợi) cho giảng viên gặp gỡ, thảo luận….) thì theo Nguyễn Thượng Hùng (sdd) “động từ” to facilitate” không chấp nhận tân ngữ chỉ người vì vậy, câu này có thể dịch thành “The workshop is a professinal activity aiming to create favourable conditions for lecturers to meet…..” hoặc người dịch có thể dùng một cụm từ tương đương “to make it easy/easier for somebody to do something” như trong câu sau “Heath authorities want to make it easier for patients to be treated at home”.

Trong 4 ví dụ sau được lấy từ các từ điển Oxford và Longman thì đúng là “to facilitate” không chấp nhận tân ngữ chỉ người:

1. Do computers facilitate learning?
2. A program has been set up to facilitate cooperation between police and the community.
3. Structured teaching facilitates learning.
4. The new trade agreement should facilitate more rapid economic growth.

Nhân thể, cũng nói thêm, cụm từ “to be familiar with/to” (quen thuộc/am hiểu) nếu chủ ngữ chỉ người thì dùng “with” còn chủ ngữ chỉ sự vật thì dùng “to” như

– We are familiar with Chinese culture nhưng

– Chinese culture is familiar to all of us.

30/8/17

Nguyễn Phước Vĩnh Cố