Nguyễn phước vĩnh cố
A learner of the University of Google (U o G)
PINYIN LÀ GÌ?
TỪ ĐIỂN OXFORD ĐỊNH NGHĨA VỀ PINYIN
Từ điển Oxford trực tuyến https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/…/ame…/pinyin thì Pinyin /ˌpɪnˈyɪn/ (Bính âm) được định nghĩa là ‘the standard system of Roman spelling in Chinese’ (Hệ thống chuẩn của cách đánh vần Latinh ở tiếng Trung).
MỘT ĐỊNH NGHĨA VỀ PINYIN TỪ MỘT TRANG MẠNG
Một trang mạng khác nêu một định nghĩa rõ hơn về Bính âm: ‘Pinyin is the Romanization of the Chinese characters based on their pronunciation. In Mandarin Chinese, the phrase ‘Pin Yin’ literally translates into ‘spell sound’. In other words, spelling out Chinese phrases with letters from the English alphabet. For example:
Characters: 学习中文
Pinyin: xué xí zhōng wén’
Bính âm là cách viết Latinh hóa chữ Hán dựa trên cách phát âm của chúng. Trong tiếng Quan Thoại, cụm từ ‘Pin Yin’ (Bính âm) được dịch theo nghĩa đen thành ‘đánh vần âm thanh’. Nói cách khác, đánh vần các cụm từ tiếng Trung với các chữ cái trong bảng chữ cái tiếng Anh. Ví dụ:
Ký tự: 学习 中文
Bính âm: xué xí zhōng wén
WIKIPEDIA ĐỊNH NGHĨA VỀ PINYIN
Phương án bính âm Hán ngữ (giản thể: 汉语拼音方案, phồn thể: 漢語拼音方案, Hán Việt: Hán ngữ bính âm phương án), thường gọi ngắn là bính âm, phanh âm hay pinyin, là cách thức sử dụng chữ cái Latinh để thể hiện cách phát âm các chữ Hán trong tiếng phổ thông Trung Quốc (tức Latinh hóa tiếng Trung), tác giả là Chu Hữu Quang. Bính âm được phê chuẩn năm 1958 và được thi hành năm 1979 tại Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Nó đã thay thế các hệ thống Latinh hóa cũ hơn như Wade-Giles (1859, sửa đổi năm 1912) và Hệ thống phiên âm Bưu điện, và thay thế chú âm phù hiệu trong việc dạy cách đọc chữ Hán tại Trung Quốc đại lục.
BÍNH ÂM TRONG VĂN BẢN TIẾNG ANH
Do tiếng Trung khi phiên âm sang tiếng Anh thường dùng phương pháp Bính âm (Pinyin). Như vậy, Tào Tháo, tiếng Trung là 曹操, Bính âm Hán ngữ là Cáo Cāo. Ta cũng bắt gặp tên của nhà lãnh đạo Trung quốc Tập Cận Bình thì giản thể là 习近平, phồn thể là 習近平 và bính âm là Xí Jìnpíng, Hồ Cẩm Đào giản thể: 胡锦涛; phồn thể: 胡錦濤; bính âm: Hú Jǐntāo.
Các tên tuổi của các nhà văn, triết gia, lãnh đạo … và các địa danh như Vũ Hán, Nam Ninh, Tô Châu trước đây, người dịch và Google Translate (GT) gặp vấn đề khi dịch từ Việt sang Anh và hướng ngược lại nhưng nay các vấn đề đó đối với GT đã khác.
NGƯỜI DỊCH (TRANSLATOR) TRONG VIỆC DỊCH BÍNH ÂM (PINYIN) QUA ÂM HÁN-VIỆT
Trước đây, khi gặp Bính âm về địa danh nổi tiếng như ‘Běijīng’ (Bắc Kinh), tên của lãnh tụ Trung quốc như ‘Máo Zédōng’ (Mao Trạch Đông) vì quá phổ biến trong ngôn ngữ báo chí tiếng Anh nên không hề gây khó khăn cho người dịch từ tiếng Anh sang tiếng Việt.
Tuy nhiên, đối với các nhân vật nổi tiếng như Tào Tháo (Cáo Cāo) trong Tam Quốc Chí* thì cách viết Bính âm về tên danh tướng Tào Tháo vẫn là một thách thức không nhỏ đối với người dịch từ Việt sang Anh và hướng ngược lại. Các địa danh như Trương Gia Giới và Thành Đô ở tiếng Việt ta (người dịch) thấy cũng lạ lẫm huống hồ cách viết Bính Âm của các địa danh này.
MÁY DỊCH (GOOGLE TRANSLATE) TRONG VIỆC DỊCH BÍNH ÂM (PINYIN) QUA ÂM HÁN-VIỆT
Trong lĩnh vực dịch thuật, cộng đồng dịch thuật vẫn đánh giá cao vai trò của người dịch hơn GT nhưng khi gặp cách viết Bính âm về các địa danh, tên danh nhân … trong các văn bản tiếng Anh nhất là ngôn ngữ báo chí viết bằng tiếng Anh thì GT tỏ ra nổi trội hơn người dịch nhiều.
GT CHUYỂN ĐƯỢC BÍNH ÂM CỦA CAO CAO* QUA ÂM HÁN-VIỆT
Tôi nhờ GT dịch câu nói nổi tiếng của Tào Tháo mà trong câu này tôi giả định không biết ‘Cao Cao’ là ai (xin các bạn không xem xét câu do GT dịch từ tiếng Anh sang tiếng Việt ‘I Would Rather Betray The World Than The World Betray Me’.
– Cao Cao – ‘I Would Rather Betray The World Than The World Betray Me’ thì GT cho kết quả như sau:
– Tào Tháo* – ‘Tôi thà phản bội thế giới còn hơn phản bội thế giới’
GT CHUYỂN BÍNH ÂM CÁC ĐỊA DANH, TÊN THÀNH PHỐ Ở TRUNG QUỐC QUA ÂM HÁN-VIỆT
Văn bản tiếng Anh:
– The Zhengzhou cluster is spreading faster than the outbreaks in Nanjing, Zhangjiajie and Chengdu.
Bản dịch do GT dịch:
– Cụm bệnh ở Trịnh Châu đang lây lan nhanh hơn so với các đợt bùng phát ở Nam Kinh, Trương Gia Giới và Thành Đô.
BÍNH ÂM CỦA CÁC ĐỊA DANH DO GT DỊCH QUA ÂM HÁN-VIỆT:
Zhengzhou: Trịnh Châu
Nanjing: Nam Kinh
Zhangjiajie: Trương Gia Giới
Chengdu: Thành Đô
Văn bản tiếng Anh:
– A total of 15 provinces have now confirmed cases. Cases in 12 of the provinces are connected to an outbreak that began in Nanjing in eastern Jiangsu province. Authorities have attributed the spread to the Delta variant and the domestic tourism season.
Bản dịch do GT dịch:
– Tổng số 15 tỉnh hiện đã xác nhận các trường hợp mắc bệnh. Các ca bệnh ở 12 tỉnh có liên quan đến một đợt bùng phát bắt đầu ở Nam Kinh, phía đông tỉnh Giang Tô. Các nhà chức trách đã cho rằng sự lây lan là do biến thể Delta và mùa du lịch trong nước.
BÍNH ÂM CỦA CÁC ĐỊA DANH DO GT DỊCH QUA ÂM HÁN-VIỆT
Nanjing: Nam Kinh
Jiangsu: Giang Tô
Văn bản tiếng Anh:
– In Zhuzhou, in central Hunan province, more than a million people have been told not to leave home for three days while mass testing and a vaccination drive is organised.
Bản dịch do GT dịch:
– Tại Zhuzhou, thuộc trung tâm tỉnh Hồ Nam, hơn một triệu người đã được yêu cầu không được rời khỏi nhà trong ba ngày trong khi xét nghiệm hàng loạt và một đợt tiêm chủng được tổ chức.
BÍNH ÂM CỦA CÁC ĐỊA DANH DO GT DỊCH QUA ÂM HÁN-VIỆT:
– Zhuzhou: Zhuzhou (GT giữ nguyên địa danh, không dịch)
– Hunan: Hồ Nam
ĐIỀU CẦN LƯU Ý KHI DÙNG GT CHUYỂN BÍNH ÂM CỦA CÁC ĐỊA DANH, TÊN CÁC DANH NHÂN QUA ÂM HÁN-VIỆT
Trong văn bản cuối cùng, ta thấy rằng GT chỉ ‘để mắt tới’ các thành phố lớn như ‘Bắc Kinh’, ‘Hồ Nam’, ‘Trương Gia Giới’, ‘Nam Kinh’, ‘Giang Tô … chứ các tỉnh lỵ nhỏ như ‘Zhuzhou’ … thì GT nhất nhất không cho tương đương ở tiếng Việt. Ta thử nhờ GT dịch một văn bản trong đó có 2 tỉnh lỵ thuộc một thành phố nổi tiếng thì GT giữ nguyên 2 tỉnh lỵ này …
Văn bản tiếng Anh:
– Flooding in Weihui, Xinxiang, Henan province, China on July 26, 2021.
Bản dịch do GT dịch:
– Lũ lụt ở Weihui, Tân Hương, tỉnh Hà Nam, Trung Quốc ngày 26/7/2021.
BÍNH ÂM CỦA CÁC ĐỊA DANH DO GT DỊCH QUA ÂM HÁN-VIỆT
Weihui: Weihui (GT giữ nguyên địa danh, không dịch)
Xinxiang: Tân Hương
Henan: Hà Nam
Lưu ý:
– Sáng nay (lúc 9h mồng 2 tháng 9), tôi nhờ GT dịch câu ‘Flooding in Weihui, Xinxiang, Henan province, China on July 26, 2021’ thì GT không dịch 2 địa danh ‘Weihui’, và ‘Xinxiang’
nhưng lúc 12h trưa cùng ngày thì GT lại dịch ‘Xinxiang’ là ‘Tân Hương’ để thấy rằng GT ‘thượng vàng’ nhiều hơn ‘hạ cám’.
Cách đây một vài năm, tôi có viết một bài báo ‘Nguồn Tư Liệu Trực Tuyến và Người Dịch Tiếng Anh Chuyên Ngành’ mà ở đây là nguồn Wikipedia là chủ yếu thì tìm các địa danh như ‘Weihui’, và ‘Zhuzhou’ thì trang Wikipedia đúng xứng với tên gọi ‘Bách khoa toàn thư mở’ cho ta biết ‘Weihui’ là ‘Vệ Huy thị’ – một thành phố cấp huyện của địa cấp thị Tân Hương, tỉnh Hà Nam, còn ‘Zhuzhou’ là ‘Chu Châu’ là Chu Châu thị – một địa cấp thị của tỉnh Hồ Nam, Trung Quốc.
Một điều cần biết khác là khi GT chuyển bính âm của 4 địa danh trong câu sau ‘The Zhengzhou cluster is spreading faster than the outbreaks in Nanjing, Zhangjiajie and Chengdu’ qua âm Hán-Việt còn kèm theo phần khuyến mãi cách phát âm của 4 địa danh ở nút ‘Nghe’ (phần dịch Anh sang Việt) qua một giọng nói mượt mà đọc trọn cả câu mà cho đến nay ít có từ điển Anh Anh hay Anh Mỹ trực tuyến có được và cũng nói thêm còn nút ‘Dịch nói’ ở kế bên để các bạn luyện môn phiên dịch.
* Trên mạng, tôi thấy có một bài báo tên gọi ‘Phiên Âm Tên Các Nhân Vật Tam Quốc Chí’ trong đó ở con chữ ‘C’ có Cao Cao (Tào Tháo) và một bài báo khác tên gọi ‘Tên Tiếng Anh, Tiếng Trung Các Tỉnh Thành Của Trung Quốc’.
Lời kết:
Xưa nay, cộng đồng dịch thuật vốn rất coi thường GT và thường gán nhãn ‘thảm họa dịch thuật’ mỗi khi GT dịch sai nhưng nếu người dịch đọc câu sau đây của Timothy. R. Hunt ‘Computers will never replace translators, but translators who use computers will replace translators who don’t.’ thì nay đã đến lúc ‘phải suy ngẫm lại’.
Viết xong lúc 12: 50 tại Thạc gián, Đà nẵng 2 / 9 / 2021
Nguyen Phuoc Vinh Co 
Trả lời