TRÊN BẢO DƯỚI KHÔNG NGHE: MÁY DỊCH & NGƯỜI DỊCH

TRÊN BẢO DƯỚI KHÔNG NGHE: MÁY DỊCH & NGƯỜI DỊCH

Nguyễn phước vĩnh Cố

– ‘Translation and interpreting involve ideas not words’ -Gail Robinson-

Trước hết để nắm được hay dịch được một thuật ngữ chuyên ngành tiếng Việt sang tiếng Anh hay ngược lại là phải xác định được chủ đề (topic) vì chủ đề thường cho ta biết được nghĩa của từ. ‘Irrigation’ có nghĩa là ‘dẫn thủy nhập điền hay còn gọi là ‘tưới tiêu/thủy lợi’ nếu chủ đề đang nói là nông nghiệp, tuy nhiên nếu chủ đề là tiêu hóa (y khoa) khi đi với tính từ ‘colonic’ trong ‘colonic irrigation’ có nghĩa là ‘súc ruột’.

TRÊN BẢO DƯỚI KHÔNG NGHE: CHỦ ĐỀ PHÁP LÝ

Cụm từ ‘trên bảo dưới không nghe có thể thuộc về pháp lý khi đề cập đến ‘chính quyền địa phương’ phớt lờ những chỉ thị của ‘trung ương’ và dù là ‘trên bảo dưới không nghe’ (words) nhưng (ideas) sẽ là ‘local government(s) ignore instructions, decrees, directives from central government/local government(s) refuse to follow central government’.

TRÊN BẢO DƯỚI KHÔNG NGHE: CHỦ ĐỀ Y HỌC

Tuy nhiên, khi thuật ngữ này đang được đề cập ở chủ đề y học thì nó có nghĩa là một ‘triệu chứng’ (bệnh) hay một bệnh nam khoa.. Vậy, nếu bảo ‘Chàng/anh ấy đang ở tình trạng ‘TBDKN’ nếu xem là triệu chứng thì ta có thể dùng tính từ impotent /ˈɪmpətənt/ như ‘He is impotent’, tuy nhiên nếu là một bệnh có thể dùng từ tắt (acronym) ‘ED’ viết tắt của thuật ngữ ‘Erectile Dysfunction’ (bệnh liệt dương/rối loạn chức năng cương dương) và động từ là to suffer from ED.

GOOGLE TRANSLATE: TRÊN BẢO DƯỚI KHÔNG NGHE

Nếu ta đưa câu ‘Trên bảo dưới không nghe’ nhờ Google Translate (GT) thì nó cho ra kết quả thấy .. buồn cười ‘On the bottom not hear’. Thảm họa dịch thuật (mistranslation) là từ đúng nhất mà ta gán cho GT là đúng rồi còn gì nhưng có điều nếu bạn là ‘người dịch’ chúng ta cũng phải nhờ GT dịch ‘ý’ chứ không phải ‘lời’ thì GT sẽ cho ta kết quả đáng hài lòng. GT dịch câu ‘chính quyền địa phương phớt lờ các chỉ thị của/ từ chính quyền trung ương’ sẽ là ‘Local governments ignore the directives of/from the central government’ và câu ‘Anh ta bị liệt dương’ câu dịch tiếng Anh sẽ là ‘He was impotent’ hay một câu tương đương ‘Anh ta bị rối loạn cương đương’ cũng cho kết quả đáng ‘đưa ngón tay cái lên khen’ ‘He has erectile dysfunction’. Thú thật cách đây mấy năm tôi rất coi thường máy dịch nhưng cho đến khi tôi đọc được câu nói của Timothy R. Hunt ‘Computers will never replace translators, but translators who use computers will replace translators who don’t.’ thì nay lại khác rồi. Nhân thể, cũng cần nói thêm chúng tôi đang nghiên cứu về GT với tiêu đề ‘Thượng vàng hạ cám trong GT’ chúng tôi cũng nhờ GT dịch tiêu đề này nhưng ‘ý’ chứ không phải ‘lời’ thì ngài GT cho ra kết quả rất đáng hài lòng đại loại như ‘The good, the bad in/of GT’ hoặc The advantages and disadvantages of GT.