Vu Lan nhớ mạ

nguyễn phước vĩnh cố (n.p.v.c)

‘Lễ Vu Lan’ là một sự kiện văn hóa thường được kỷ niệm hằng năm ở các nước Á Đông như Nhật, Trung quốc, Hàn quốc, Việt nam….

Nhưng khi một ai quan tâm tiếng Anh hỏi: ‘Lễ Vu Lan dịch sang tiếng Anh như thế nào?’ thì các cách dịch sau đây có thể là câu trả lời:

ư LỄ VU LAN: CÁCH DỊCH CỦA ANH VINH NGUYEN

Theo anh Vinh Nguyen, một thành viên của Diễn đàn ‘Ngôn ngữ, Văn hóa và Dịch thuật’ thì ‘Lễ Vu Lan’ có thể dịch sang tiếng Anh là ‘Vu Lan Festival’ và anh cho rằng đây là lối dịch của Vinay và Darbelnet, là một trong 3 lối dịch ‘vay mượn’ mà được gọi là ‘vay mượn một phần’ (loan words) như thuật ngữ ‘internet provider’ được dịch là ‘nhà cung cấp internet’ và cụm từ ‘Vu Lan Festival’ mà anh Vinh Nguyen gợi ý theo phương thức dịch trên.

LỄ VU LAN VÀ PHƯƠNG THỨC VAY MƯỢN CỦA VINAY & DARBELNET

Phương thức: vay mượn (borrowing)

Từ ngữ của ngôn ngữ gốc (source language) được chuyển thẳng sang ngôn ngữ dịch (target language). Trong trường hợp để lấp một khoảng trống về ngữ nghĩa, thường là khoảng trống ngữ nghĩa về siêu ngôn ngữ (ví dụ, một kĩ thuật mới, một khái niệm chưa được biết đến) thì phương thức dịch vay mượn là phương thức đơn giản trong tất cả. (In case of lacuna, usually a metalinguistic one (e.g a new technique, an unknown concept), borrowing is the simplest translation procedure of all). Haugen [dẫn theo Sari] cho rằng một số khả năng có thể xảy ra trong vay mượn:

1) vay mượn thuần túy (pure loanwords): vay mượn mà không thay đổi về hình thức và nghĩa. Ví dụ: email > email, internet > internet.

Từ ngữ Ullambana là vay mượn thuần túy (pure loanwords)

2) vay mượn có thay đổi hình thức (mix loans): thay đổi hình thức nhưng không thay đổi nghĩa. Ví dụ: cool > kul, canteen > căn tin

Từ ngữ Ô-lam-bà-noa… là vay mượn có thay đổi hình thức (mix loans)

3) Vay mượn một phần (loan blends): sự vay mượn mà một phần của từ là bản ngữ còn phần còn lại là vay mượn. Ví dụ: internet provider > nhà cung cấp internet, internet banking > ngân hàng internet, ozone layer > tầng ozone, sushi bond > trái phiếu sushi, Dow Jones index > chỉ số Dow Jones…

Từ ngữ Vu Lan Festival là vay mượn một phần (loan blends)

LỄ VU LAN: CÁCH DỊCH CỦA TỪ ĐIỂN

Theo một từ điển Anh-Việt của Viện Ngôn Ngữ Học, thuật ngữ ‘Lễ Vu Lan’ được dịch theo lối tường giải/giải thích ‘A Buddhist holiday, held annually on the 15th of the 7th month of the lunar calendar. The main objective of this festival is for the people to express their gratefulness and appreciation to their mother’.

LỄ VU LAN VÀ KỸ THUẬT DỊCH MỞ RỘNG

Kỹ thuật dịch mở rộng (expansion /ɪkˈspænʃ(ə)n/) , theo Alcaraz và Huges, là một trong những kỹ thuật có thể áp dụng trong dịch bất kỳ/ hầu hết từ loại nào và thường liên quan đến kỹ thuật chuyển đổi từ loại (transposition), như vậy, ‘Lễ Vu Lan’ ở tiếng Việt là một danh từ ghép sẽ được dịch thành ‘A Buddhist holiday, held annually on the 15th of the 7th month of the lunar calendar. The main objective of this festival is for the people to express their gratefulness and appreciation to their mother’ hay ‘Mother’s day in Viet nam’.

TỪ NGỮ ‘Ô-LA-BÀ-NOA’ VÀ PHƯƠNG THỨC DỊCH CHUYỂN CHỮ (TRANSFERENCE)

Phương thức dịch chuyển chữ là chuyển một chữ ở ngôn ngữ gốc sang một văn bản ở ngôn ngữ đích như một phương thức dịch (Transference is the process of transferring a SL word to a TL text as a translation procedure).

– LỄ VU LAN: CÁCH DỊCH CỦA NGUỒN TƯ LIỆU TRỰC TUYẾN

Người dịch cũng có thể tìm một số cách dịch/phương thức dịch trên internet. Điều quan trọng là ta biết cách tìm từ khóa. Ví dụ, nếu ta muốn biết có bao nhiêu ‘từ ngữ, câu…’ (hình thức) là tên gọi của ‘Lễ Vu Lan’ thì ta có thể dùng ‘từ khóa’: ‘hay còn gọi là’ sau ‘Lễ Vu Lan’. Như vậy, ta sẽ gõ trên Google: ‘Lễ Vu Lan hay còn gọi là ….’ thì sẽ có rất nhiều kết quả sẽ cho như:

1. ‘Lễ Báo Hiếu Cha Mẹ’

2. ‘Tết Trung Nguyên’

3. ‘Ngày Xá Tội Vong Nhân’

4. ‘Cúng Cô Hồn’

5. ‘Vu Lan Bồn

6. Ô-lam-bà-noa…

Tương tự như vậy khi ta tìm tương đương với ‘Vu Lan Festival’, ta dùng từ khóa ‘also known as…’ và gõ trên Google ‘Vu Lan Festival also known as…’ ta sẽ có nhiều kết quả như:

1. Ullambana

2. Mother’s day in Viet nam

3. Vu Lan

4. Vu Lan Bon

5. Parents’ day in Viet nam / Filial piety festival/ceremony

6. Buddhist holiday, a traditional event in praise of …

7. Wandering soul’s day

8. (Hungry) Ghost Festival

9. Amnesty of Unquiet Spirits…..

Lưu ý:

Ullambana được phát âm là “uh-LUM-buh-nuh”. Từ này nhấn mạnh vào âm tiết thứ hai, là “LUM”, với âm ‘u’ ngắn như trong từ “sun”, và âm ‘a’ ở âm tiết cuối cũng là âm ‘uh’ ngắn, như trong từ “about”.

Sau đây là cách phát âm chi tiết:

uh (như trong từ up)

LUM (như trong từ sum)

buh (như trong từ about)

nuh (như trong từ about)

Do đó, cách phát âm đầy đủ là uh-LUM-buh-nuh.

MỘT SỐ TỪ NGỮ ‘LỄ VU LAN’ ĐƯỢC DÙNG TRONG CÁC BẢN DỊCH TIẾNG ANH

VU LAN FESTIVAL

– As the lunar July is coming, many Vietnamese families start to make preparations for the Vu Lan festival (Ullambana). It is also known as the Amnesty of Unquiet Spirits.

ULLAMBANA

– Ullambana or Bon festival, the Festival of All Souls in Mahayana Buddhism, is celebrated on the seventh full moon of the lunar calendar in many Asian cultures as a way of honoring the dead.

HUNGRY GHOST FESTIVAL

– Although there is no ‘Halloween in China’ as we know it in the West, Hungry Ghost Festival falls on the 15th day of the seventh lunar month.

THE AMNESTY OF UNIQUIET SPIRITS FESTIVAL

– Thousands of Hanoians gathered on the streets outside of Phuc Khanh Pagoda since last night in order to attend the Vu Lan and the Amnesty of Unquiet Spirits Festival.

– Vu Lan and the Amnesty of Unquiet Spirits are celebrated on the 15th night of the seventh lunar month, which fell on September 5.

PARENTS DAY

– In Vietnam, Parents Day has been recognized on 7th July of each year.

WANDERING SOULS’ DAY

– Trung Nguyen or Wandering Souls’ Day is the second largest festival of the year (Tet is first). Though it falls on the 15th day of the seventh month, its celebration …

– The Vu Lan Day in Hoi An is known in English as the “Wandering Souls Day”, as on this day souls are said to wander about their mortal homes. This event is …

FILIAL PIETY CEREMONY

– Le Vu Lan (Filial Piety ceremony, or Ghost festival) may soon be recognised as a national festival of Vietnamese culture.

Cảm ơn anh Vinh Nguyen về cách dịch từ ngữ văn hóa ‘Lễ Vu Lan’ .

Cảm ơn anh Tai Huynh ở Trà Vinh về từ ngữ tiếng Anh ‘Filial Piety Festival’.

Xuân Hà, Thanh Khê, Đà Nẵng 06/09/2025