Nguyễn Phước Vĩnh Cố

nguyễn phước vĩnh cố

n g u y e n p h u o c v i n h c o

a  l.e.a.r.n.e.r  o f  the  U o G 

DỊCH TÍNH LÀ GÌ? (WHAT IS TRANSLATIONESE)

Theo một từ điển ‘dịch tính trong dịch’ là ‘Sự thô kệch hoặc không có tính ngữ pháp trong bản dịch, chẳng hạn như do bản dịch thành ngữ hoặc cú pháp quá sát nghĩa.’ (Awkwardness or ungrammaticality of translation, such as due to overly literal translation of idioms or syntax.)

Sandeep Shama trong ‘Translation Studies and Principles of Translation [p.219] cho rằng ‘Dịch tính là một nỗ lực vô ích hoặc có thể là do người dịch không có khả năng, dịch từng từ từ ngôn ngữ nguồn. Đây cũng có thể là lỗi do không biết Ngôn ngữ đích. Nhiều câu chuyện cười được tạo ra sau lối dịch tính.’ (Translationese is a futile attempt or possible inability of a translator, to translate word for word from the source language. This may also be an error due to unawareness of the Target Language. Many jokes are created after translationese.)

Ta thường nghe một số người nói ‘Tôi đến từ Hà Nội’, ‘Cuốn tiểu thuyết này được viết bởi nhà văn A’, ‘Tôi không nghĩ rằng cô ấy đẹp’, ‘Cảm ơn bạn về cuốn sách’, ‘trước sự ngạc nhiên của tôi’, ‘thân thiện với người dùng/với môi trường’ v.v, nhưng thực ra các cấu trúc này được vay mượn từ tiếng Anh: ‘I come from Australia’, ‘This novel is written by …’, ‘I don’t think that she is beautiful’, ‘Thank you for the book’, ‘to my surprise’, ‘user-friendly’/ ‘environmentally-friendly’, v.v,. Người Việt nói ‘Tôi là người Hà Nội’, ‘Cuốn tiểu thuyết này do nhà văn A viết’, ‘Tôi cho rằng cô ấy không đẹp’, ‘Cảm ơn bạn đã cho tôi cuốn sách’, ‘Tôi lấy làm ngạc nhiên’, ‘dễ (sử) dụng’/ ‘không gây hại môi trường’, …

BÁO VNEXPRESS VÀ BÁO MỚI DỊCH CÂU CÓ GIỚI TỪ ‘UNTIL’

Văn bản tiếng Anh:

A contract has been signed with Qatar for LNG to supply the Wilhelmshaven terminal, but deliveries are not set to begin until 2026.

Văn bản dịch:

Đức đã ký hợp đồng với Qatar để mua LNG cho cảng Wil helmshaven, nhưng việc giao hàng sẽ không bắt đầu cho đến năm 2026. (Báo VNExpress)

Đức đã ký hợp đồng với Qatar để mua LNG cho cảng Wilhelmshaven, nhưng việc giao hàng sẽ không bắt đầu (cho) đến năm 2026. (Báo mới )

Đức đã ký hợp đồng với Qatar để mua LNG cho cảng Wilhelmshaven, nhưng việc giao hàng sẽ không bắt đầu cho đến năm 2026. (Tin Tức Việt Đức)

Thật vậy, Đức đã ký hợp đồng với công ty ConocoPhillips (Mỹ) và công ty nhà nước Qatar để mua khí đốt cho cảng LNG ở Wilhelmshaven. Nhưng họ phải chờ đến năm 2026 để nhận được lô hàng đầu tiên. (PetroTimes)

ẢNH HƯỞNG CỦA NGÔN NGỮ GỐC VÀ DỊCH THUẬT

Theo Alan Duff, trong một bài viết có tựa đề ‘Principles of Translation’ thì một trong những nguyên tắc liên quan đến dịch thuật là ‘ảnh hưởng của ngôn ngữ gốc’ (source language influence), cái mà bản dịch bị ‘ném đá’ nhiều nhất là ‘không có vẻ tự nhiên’ (it doesn’t look natural) vốn do cái ý nghĩ và việc chọn từ của người dịch bị ảnh hưởng quá nhiều bởi văn bản gốc.

…. và khi được dịch sang tiếng Việt thường mắc lỗi ‘dịch tính’ (translationese)

CÁC GIẢI THÍCH CỦA GREENBAUM & QUIRK VỀ ‘UNTIL’ Ở TIẾNG ANH

Greenbaum và Quirk trong ‘A Student’s Grammar of the English Language’ cho 2 ví dụ có từ ‘until’, một động từ dùng ở khẳng định và một dùng ở phủ định kèm theo lời giải thích làm sáng tỏ vấn đề

– (a) We SLEPT until midnight ( = we stopped sleeping then).

– (b) We DIDN’T sleep until midnight ( = we started sleeping then).

Nhận xét:

Ở câu (a), hành động ‘ngủ’ CHẤM DỨT ở điểm thời gian ‘until midnight’, động từ ở khẳng định.

Ở câu (b), hành động ‘ngủ’ BẮT ĐẦU ở điểm thời gian ‘until midnight’, động từ ở phủ định.

2 câu trên có thể dịch sát nghĩa sang tiếng Việt như sau:

– (a) We SLEPT until midnight ( = we stopped sleeping then).

– (a) Chúng tôi ngủ đến nửa đêm ( = sau đó chúng tôi không ngủ nữa).

– (b) We DIDN’T sleep until midnight ( = we started sleeping then).

– (b) Chúng tôi đã không ngủ cho đến nửa đêm ( = chúng tôi bắt đầu ngủ sau đó).

Xem xét 2 câu dịch trên, ta thấy câu (b) nghe không mấy tự nhiên vì người Việt ít khi dùng phủ định như vậy, thay vào đó, họ nói ‘Mãi cho đến nửa đêm, chúng tôi mới bắt đầu ngủ’.

Sau đây là câu có từ ‘until’ và động từ dùng ở phủ định nhưng được dịch rất tự nhiên ở tiếng Việt ‘Until she spoke, I hadn’t realised she was foreign’ (Cho đến khi cô ta nói, tôi mới nhận ra cô ta là người nước ngoài’).

CẤU TRÚC ‘IT WAS NOT UNTIL YESTERDAY/1972/I ARRIVED AT … THAT …’ (Mãi cho đến hôm qua …)

Có thể lấy một cấu trúc có ‘until’ và động từ dùng ở phủ định (It was not until …) nhưng khi dịch sang tiếng Việt lại là ‘Mãi cho đến …’

Cấu trúc này được dùng để nhấn mạnh ‘until’ + điểm thời gian

– IT WAS NOT UNTIL 1972 THAT the war finally came to an end.

– It WAS NOT UNTIL I ARRIVED AT THE CLASSROOM THAT I realized that I had left my dictionary at home.

Sau đây, xin giới thiệu một câu viết bằng tiếng Việt hay có thể nói là một đoạn dịch từ Anh sang Việt nhưng bạn thử đọc và so sánh với bản dịch tiếng Việt của báo VNExpress và Báo Mới:

– Thật vậy, Đức đã ký hợp đồng với công ty ConocoPhillips (Mỹ) và công ty nhà nước Qatar để mua khí đốt cho cảng LNG ở Wilhelmshaven. Nhưng họ phải chờ đến năm 2026 để nhận được lô hàng đầu tiên.

– Đức đã ký hợp đồng với Qatar để mua LNG cho cảng Wil helmshaven, nhưng việc giao hàng sẽ không bắt đầu cho đến năm 2026. (Báo VNExpress)

– Đức đã ký hợp đồng với Qatar để mua LNG cho cảng Wilhelmshaven, nhưng việc giao hàng sẽ không bắt đầu (cho) đến năm 2026. (Báo mới )

An Khê, Thanh Khê, Đà Nẵng 13 tháng 11 năm  2023  

– Hoạt động Giao/Lấy/Trả hàng sẽ làm việc đến hết ngày 20/01/2023 (nhằm ngày 29/12 m Lịch).

– Chính sách mới về giao thông có hiệu lực từ 01/7/2023

this decision will not become effective until it is approved by the Ministry of Foreign Trade

quyết định này sẽ không có hiệu lực cho đến khi được bộ ngoại thương phê chuẩn (quyết định này chỉ có hiệu lực sau khi được bộ ngoại thương phê chuẩn)

Chính sách mới về giao thông có hiệu lực từ 01/7/2023

Thật vậy, Đức đã ký hợp đồng với công ty ConocoPhillips (Mỹ) và công ty nhà nước Qatar để mua khí đốt cho cảng LNG ở Wilhelmshaven. Nhưng họ phải chờ đến năm 2026 để nhận được lô hàng đầu tiên.