nguyễn phước vĩnh cố

ALAN DUFF

Theo Alan Duff trong cuốn sách giáo khoa ‘Translation’ cho rằng ‘để dịch một thành ngữ thì một trong những cách là tìm một tương đương gần (nhất) (use a close equivalent).

THIÊNG THẬT’ & TƯƠNG ĐƯƠNG Ở TIẾNG ANH

Lấy ví dụ, thành ngữ ‘Thiêng thật’ trong câu ‘Hỏi xem Thầy A liệu thầy có biết cái thành ngữ ấy không – thiêng thật, mới nói đến thầy A là thầy xuất hiện liền!’ thì ở đây, tương đương với ‘thiêng thật’ ở tiếng Anh là ‘Talk of the devil /ˈdevl/ /speak of the devil’ Vậy, câu trên có thể diễn đạt ‘Let’s ask Mr A if he knows the idiom – speak of the devil, here he is!’.

MONA BAKER

Tuy nhiên, ‘tìm một tương đương gần nhất trong dịch thành ngữ ‘Nói như rồng leo, làm như mèo mửa’ theo Mona Baker trong ‘In Other Words’: A Coursebook on Translation’ ta có thể chọn một trong những cách:

1. Dịch một thành ngữ bằng cách dùng một thành ngữ có hình thức khác biệt nhưng nghĩa thì tương tự (Translation by using an idioms with dissimilar form but similar meaning) như:

– ‘Nói như rồng leo, làm như mèo mửa’ (great talkers are little doers hay loud talking, little doing).

PETER NEWMARK

Bàn về cách dịch ẩn dụ (the translation of metaphor) trong ‘Approaches to Translation’, Peter Newmark có đề xuất 1 trong 7 phương thức dịch ẩn dụ mà có chung điểm với 1 chiến lược dịch thành ngữ của Mona Baker:

1. Thay thế một hình ảnh trong ngôn ngữ gốc bằng một hình ảnh khác trong ngôn ngữ đích/dịch (The translator may replace the image in the SL with a standard TL. The image of the metaphor is replaced by a very close image in the TL so that it does not clash in the TL culture. Hình ảnh của  ẩn dụ được thay thế bởi một hình ảnh rất gần gũi trong ngôn ngữ đích hầu nó không đụng độ trong văn hoá ngôn ngữ đích) như ‘Nói như rồng leo, làm như mèo mửa’ thành ‘great talkers are little doers hay loud talking, little doing’.

VINAY & DARBELNET

Vinay & Darbelnet có đề xuất 7 phương thức dịch trong đó có phương thức ‘biến điệu’ (modulation) có điểm chung với 1 trong 4 chiến lược của Mona Baker và 1 trong 7 phương thức dịch ẩn dụ của Newmark.

Phương thức ‘biến điệu’ có nghĩa là sự thay đổi trong thông điệp do có một sự thay đổi về quan điểm (modulation means a variation in the message due to a change in the point of view): hiểu một điều gì đó theo một cách nhìn khác. Phương thức này thích hợp khi dịch nguyên văn hoặc chuyển vị có được một câu dịch đúng ngữ pháp nhưng lại không tự nhiên trong ngôn ngữ dịch. Trong phương thức biến điệu, ta có thể phân biệt biến điệu tự do / không bắt buộc (free / optional) với biến điệu cố định / bắt buộc (fixed / obligatory).

– Biến điệu cố định / bắt buộc: như trong trường hợp ‘the time when’ phải dịch sang tiếng Pháp là ‘le moment où’ (the time thành the moment, một đơn vị thời gian; và when thành where). Cách dịch biến điệu bắt buộc tương đương trong trường hợp này ở tiếng Việt sẽ là ‘lúc mà’ (the time thành the moment; và when thành that).

– Biến điệu tự do / không bắt buộc: có thể lựa chọn cấu trúc được ưa thích hơn ở ngôn ngữ dịch: ví dụ ‘it is not dificult to show’ mà dịch là ‘il est facile de desmontrer’ (it is easy to show) là do người Pháp thường thích nói như vậy chứ không phải là không dịch được nguyên văn. Phương thức biến điệu không bắt buộc cũng được sử dụng trong phiên dịch đồng thời (simultaneous interpreting), được gọi là kỹ thuật reformulation (nói lại cách khác): ví dụ, nếu diễn giả nói ‘There has never been a period in history where people have not asked themselves the question…’, thì phiên dịch có thể nói lại cách khác (reformulate) như ‘Throughout history people have always asked themselves the question…’ (Trong lịch sử, con người luôn tự hỏi…) là do người Việt vẫn thích lối khẳng định thay vì dùng hai phủ định trong tiếng Anh. Ngoài hai loại biến điệu: bắt buộc và không bắt buộc đề cập ở trên, còn có một vài loại biến điệu khác. Thành ngữ ‘Nói như rồng leo, làm như mèo mửa’ thuộc:

– Đổi biểu tượng (bao gồm cả ẩn dụ cũ và mới) (change of symbol): ‘Nói như rồng leo, làm như mèo mửa’ > . ‘Great talkers are little doers hay loud talking, little doing’.

An Khê, Thanh Khê, Đà Nẵng 21/01/2024