THUẬT NGỮ NGÔN NGỮ HỌC & DỊCH THUẬT

THUẬT NGỮ NGÔN NGỮ HỌC & DỊCH THUẬT

nguyễn phước vĩnh cố

bảo nguyên

Những ngày đầu năm mới 2021, các trang báo mạng ở Việt nam đều đồng loạt đăng tin sự kiện Brexit (nước Anh rời khỏi EU (Liên minh Châu âu)). Cuộc ‘chia tay’ này đã thu hút sự quan tâm của dư luận thế giới và nó đã tác động ở mọi lĩnh vực; tuy nhiên có một lĩnh vực mà ít ai chú ý đến nếu xét về góc độ ngôn ngữ học: – thuật ngữ ‘Brexit’, một từ mới được tạo ra trong ngôn ngữ Anh. Do người viết hay người dịch không nắm bắt được việc cấu tạo từ mới của thuật ngữ này nên nhiều trang báo mạng đã ‘bé cái lầm’ khi viết:

– ‘Brexit’ là từ ghép, được ghép bởi 2 từ ‘Britain và ‘exit’ (Tuổi Trẻ Online).

– Brexit là từ ghép của 2 chữ gồm ‘Britain’ là nước Anh và ‘exit’ là sự ra đi (TaxPlus).

– Từ ‘Brexit là từ ghép bởi 2 từ ‘Britain’ và ‘exit’ (baoquocte.vn)

…

TỪ GHÉP LÀ GÌ?

Theo từ điển Thuật Ngữ Ngôn Ngữ Học (nxb Giáo Dục Việt Nam 2010) thì ‘từ ghép (compound) là ‘một từ được tạo thành bằng cách ghép vài ba yếu tố vốn là những hình vị tự do (hình vị gốc từ) lại với nhau, như nhà cửa, cờ bạc, tốt tươi, đi lại, trong tiếng Anh như classroom, flower shop, self-made’.

Từ điển Oxford Advanced Learner’s Dictionary (tr. 321) xuất bản năm 2010 định nghĩa ‘từ ghép (compound) là danh từ, tính từ hoặc động từ gồm hai hoặc nhiều từ hoặc nhiều bộ phận của từ (viết thành một từ hoặc nhiều từ hoặc nối với nhau bằng dấu nối’.

BREXIT LÀ GÌ?

Theo một trang mạng ‘thuật ngữ Brexit bắt đầu được sử dụng trong ngôn ngữ tiếng Anh vào năm 2012 là trộn/gộp giữa hai từ: British (thuộc nước Anh) hoặc Britain (nước Anh) and exit. (lối ra). Nó nhanh chóng trở thành cách viết tắt hữu ích cho ‘sự ra đi của Vương quốc Anh khỏi Liên minh Châu Âu’, và từ đó đã sinh ra nhiều biến thể và thuật ngữ thay thế’.

Một trang mạng khác cho rằng ‘

Thuật ngữ Brexit, do cựu luật sư Peter Wilding đặt ra, là trộn/gộp của hai từ: Britain (nước Anh) and exit. (lối ra). Ông đã viết về ‘Brexit’ vào tháng 5 năm 2012. Theo đó, cuộc ly hôn của Vương quốc Anh với Liên minh châu Âu được gọi là Brexit.

BREXIT LÀ ‘TỪ GHÉP’ HAY LÀ ‘TỪ TRỘN/GỘP’?

Từ hai định nghĩa trên về ‘Brexit’ và các định nghĩa về ‘từ ghép’, ta thấy rằng ‘Brexit’ không phải là ‘từ ghép’ được nêu trên các trang báo mạng tiếng Việt mà nó vốn là một ‘từ trộn’ hoặc ‘từ gộp’ (blend hoặc portmanteau) trong việc cấu tạo từ vựng’.

BLEND LÀ GÌ?

Theo từ điển Longman Dictionary of Language Teaching & Applied Linguistics* (tr.39)  thì ‘blend’ (từ trộn hoặc từ gộp) còn có tên gọi khác là ‘portmanteau word’.

PORTMANTEAU WORD /pɔːtˈmæntəʊ wɜːd/

also BLEND

Từ điển Longman về GDNN & NNHUD*(tr.282) định nghĩa ‘từ trộn’ hay ‘từ gộp’ được hình thành bởi kết hợp những phần của từ khác (hai từ khác). Ví dụ, ‘brunch’ được tạo ra từ ‘breakfast’ và ‘lunch’.

(a word formed by combining parts of other words. For example, ‘brunch’, which is formed from breakfast and lunch).

Từ định nghĩa trên về ‘blend’, ta thấy rằng các trang báo mạng đã ‘bé cái lầm’ khi viết:

‘Brexit’ là từ ghép, được ghép bởi 2 từ ‘Britain và ‘exit’ …

Tuy nhiên, các câu sau đây đã sử dụng đúng ngôn ngữ Việt khi viết:

– Brexit là từ được ghép bởi ‘Britain’ và ‘exit’  nhằm ám chỉ sự kiện nước Anh rời

– Brexit là một cụm từ được ghép từ hai từ: “Britain” chỉ nước Anh và “exit” chỉ …

– Tên gọi Brexit được ghép từ hai từ “Britain” (nước Anh) và exit (thoát ra).

– Brexit là tên viết tắt của từ ‘British exit’ hay ‘Sự ra đi của nước Anh’…

– Brexit là một portmanteau word, cũng nói tắt thành portmanteau. Đây là một kiểu từ hỗn hợp thường là với hai từ bị ngắt ngắn, nhiều khi khó có thể nhận biết được.

Một số câu tiếng Anh diễn đạt tương ứng:

– The ubiquitous shorthand (lối ghi tắt phổ biến) that blends (trộn/gộp) the words ‘British’ and ‘exit’

– BREXIT is a blend of British + exit, which expresses the meaning of’Britain exiting from the EU’.

– ‘Brexit’ is the name given to the United Kingdom’s departure from the European Union. It is a combination of ‘Britain’ and ‘exit’.

– ‘Brexit’ is a term that is now widely used as a shorthand way of expressing the UK leaving the EU-a portmanteau of the words ‘Britain’ and ‘Exit’ .

 – Brexit is shorthand for Britain’s split from the EU

– Brexit—a portmanteau of the words ‘Britain’ and ‘exit’

– Brexit is a portmanteau of the words ‘British’ and ‘exit’ coined to refer to the U.K.’s decision in a June 23, 2016 referendum to leave the European Union (EU)

Tài liệu tham khảo

Từ điển

1. Diệp Quang Ban. 2010. Từ điển Thuật Ngữ Ngôn Ngữ Học. Nhà Xuất Bản Giáo Dục Việt Nam.

2. Jack C. Richards et al . 1999. Longman of Dictionary of Language Teaching & Applied Linguistics. Longman.

Sách ngữ pháp

1. Randolph Quirk et al. 1980. A Grammar of Contemporary of English. Longman.

2. Sidney Greenbaum. 1996. Oxford English Grammar. Oxford University Press.

Bài báo

1. An Chi. Lắt Léo Chữ Nghĩa: Brexit Là Một Portmanteau | Văn hóa … (báo Thanh Niên)

Thạc gián, sáng mồng 6 tháng 1 năm 2021