DỊCH THUẬT & DỊCH ‘GIẢ’

DỊCH THUẬT & DỊCH ‘GIẢ’

nguyễn phước vĩnh cố

Sáng nào cũng vậy, tôi có thói quen sau khi thức dậy là ngồi ngay vào bàn mở máy tính và việc đầu tiên là xem một số tin tức quốc tế trên các báo như vnexpress., Dân trí … Khi đọc bài ‘ Vì Sao Mỹ Chật Vật Truy Vết Tiếp Xúc Covid-19’ https://vnexpress.net/vi-sao-my-chat-vat-truy-vet-tiep-xuc-covid-19-4144214.html , bỗng bắt gặp ở cuối đoạn thứ 5 của bài báo có một đoạn văn dù viết bằng tiếng Việt nhưng lối diễn đạt lại thấy ‘xa lạ’, có phần ‘lủng củng’, và … rất ‘khó hiểu’. Xin phép trích nguyên cả đoạn.

‘Dù Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh (CDC) Mỹ tiếp tục ca ngợi hiệu quả của công tác truy vết tiếp xúc, các cơ quan y tế địa phương cũng tuyển thêm nhân viên mới, truy vết nCoV vẫn được xem là thử thách như của Sisyphean trong thần thoại Hy Lạp, người bị trừng phạt suốt đời bằng việc đẩy một khối đá lớn lên đỉnh núi.’

Dù đọc đi, đọc lại một vài lần nhưng tôi vẫn không hiểu ý của tác giả viết cái gì ở đoạn văn này ‘truy vết nCoV vẫn được xem là thử thách như của Sisyphean trong thần thoại Hy Lạp, người bị trừng phạt suốt đời bằng việc đẩy một khối đá lớn lên đỉnh núi.’

SISYPHUS /ˈsɪsɪfəs/ LÀ AI?

Theo từ điển Merriam- Webster. com https://www.merriam-webster.com/dictionary/Sisyphus  thì thuật ngữ ‘sisyphus’ được dùng lần đầu tiên vào thế kỷ 14 có gốc La tinh mượn từ tiếng Hy lạp ‘sisyphos’ có nghĩa là ‘ a legendary king of Corinth condemned eternally to repeatedly roll a heavy rock up a hill in Hades only to have it roll down again as it nears the top’ (một vị vua theo truyền thuyết của xứ Corinth bị trừng phạt suốt đời phải lăn một tảng đá nặng lên đỉnh đồi ở Hades để rồi tảng đá lại lăn xuống khi nó gần đến đỉnh).

WIKIPEDIA & SISYPHUS

Theo từ điển ‘Bách khoa toàn thư mở’ tiếng Anh: ‘Sisyphus’ được giải thích là ‘In Greek mythology Sisyphus or Sisyphos (/ˈsɪsɪfəs/; Ancient Greek: Σίσυφος Sísyphos) was the king of Ephyra (now known as Corinth). He was punished for his self-aggrandizing craftiness and deceitfulness by being forced to roll an immense boulder up a hill only for it to roll down every time it neared the top, repeating this action for eternity. Through the classical influence on modern culture, tasks that are both laborious and futile are therefore described as Sisyphean (/sɪsɪˈfiːən/).

Và từ điển ‘Bách khoa toàn thư mở tiếng Việt’ dịch lại đoạn tiếng Anh trên:

‘Trong thần thoại Hy Lạp Sisyphus hoặc Sisyphos (/ˈsɪsɪfəs/; Hy Lạp cổ đại: Σίσυφος Sísyphos) là vị vua của Ephyra (nay là Corinth). Ông đã bị trừng phạt vì sự xảo quyệt và gian dối của bản thân bằng cách buộc phải lăn một tảng đá khổng lồ lên đồi. Tảng đá này sẽ tự lăn xuống mỗi khi nó gần đến đỉnh, bắt Sisyphus phải lặp lại việc lăn đá cho đến muôn đời. Qua ảnh hưởng cổ điển về văn hóa hiện đại, công việc mà vừa mất thời gian vừa vô ích do đó được mô tả như sisyphean (/sɪsɪˈfiːən/) trong văn hóa phương Tây.’

SISYPHEAN /sɪsɪˈfiːən/ TASK & TỪ ĐIỂN

Trong định nghĩa về ‘sisyphus’ của Wikipedia có đề cập thêm nghĩa của cụm từ ‘sisyphean (task)’: ‘Through the classical influence on modern culture, tasks that are both laborious and futile are therefore described as Sisyphean (/sɪsɪˈfiːən/). Qua đó ta thử tìm trong từ điển xem liệu thuật ngữ này có tương ứng với lối tường giải đó không?

OXFORD & ĐỊNH NGHĨA VỀ ‘SISYPHEAN’

Từ điển ‘the Oxford Advanced Learner’s Dictionary’ nêu một định nghĩa về ‘sisyphean’ như sau:

Sisyphean adjective

 /ˌsɪsɪˈfiːən/ (of a task) impossible to complete

Và cả nguồn gốc:

‘From the Greek myth in which Sisyphus was punished for the bad things he had done in his life with the never-ending task of rolling a large stone to the top of a hill, from which it always rolled down again.’ Từ định nghĩa của tính từ ‘sisyphean’ khi kết hợp với ‘task’ có nghĩa là ‘(nhiệm vụ) không thể hoàn thành/nhiệm vụ bất khả thi’.

ĐI TÌM ‘THÔNG TIN’ CỦA ĐOẠN DỊCH ‘ …. ’

Ở thời đại ‘Internet of Things’ này, chỉ cần gõ một vài từ khóa trong đoạn mà tôi trích trên bằng tiếng Anh như ‘Centers for Disease Control and Prevention’, ‘new armies of tracers’, ‘a Sisyphean task’ …. thì dễ dàng có một hay nhiều ‘kết quả’. Xin giới thiệu một trong những kết quả tôi tìm thấy trên mạng.

‘Even as officials at the Centers for Disease Control and Prevention continue to tout contact tracing’s effectiveness and state and local health agencies across the nation deploy new armies of tracers, tracking down all the people with the coronavirus is proving to be a Sisyphean task. ‘https://www.nytimes.com/2020/08/09/us/california-contact-tracing.html

(The New York Times) 

GOOGLE TRANSLATE (GT) & DỊCH THUẬT

Là một người ‘học’ dịch và lý thuyết dịch một thời gian ‘không ít’, và gần đây tôi hay ‘học’ thêm dịch thuật, đặc biệt các văn bản chuyên ngành như y học ở GT nên nhờ vả liền và kết quả là GT cho một kết quả không tồi (được hơn văn bản tôi trích dẫn ở trên nhiều chứ):

Ngay cả khi các quan chức tại Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh tiếp tục quảng cáo về tính hiệu quả của việc theo dõi liên lạc và các cơ quan y tế của bang và địa phương trên toàn quốc triển khai đội quân theo dõi mới, việc theo dõi tất cả những người có virus coronavirus đang được chứng minh là một nhiệm vụ của Sisyphean. https://www.nytimes.com/2020/08/09/us/california-contact-tracing.html

(Thời báo New York)

PHƯƠNG THỨC DỊCH THOÁT (ADAPTATION /ˌædæpˈteɪʃ(ə)n/ )

Xin giới thiệu một phương thức cuối cùng (trong 7 phương thức của Vinay và Darbelnet) được dùng khi một tình huống trong văn hóa gốc (ở đây là ‘sisyphean task’) không tồn tại trong văn hóa dịch vì vậy phải có một sở chỉ tương đương với văn hóa gốc trong văn hóa dịch (This last procedure is used in cases where the situation to which the message refers does not exist at all in the TL and must thus be created by reference to a new situation, which is judged to be equivalent).

SISYPHEAN TASK Ở TIẾNG ANH VÀ PHƯƠNG THỨC DỊCH THOÁT

Về mặt văn hóa, ‘hình ảnh’ trong ‘sisyphean task/labour’  là quen thuộc ở văn hóa Anh – Mỹ nhưng một hình ảnh như vậy lại không tồn tại trong văn hóa Việt. Để dịch câu  ‘tracking down all the people with the coronavirus is proving to be a Sisyphean task ’ thì người dịch phải tạo  ra một tình huống mới mà có thể được xem là tương đương. Vì vậy, phương thức dịch thoát có thể được mô tả là một loại tương đương đặc biệt, tương đương tình huống. Ở tiếng Việt, khi nói về một ‘công sức vô ích, không mang lại kết quả gì’ thì thường được ví von ‘công dã tràng’  nên cách dịch phù hợp hơn trong trường hợp này sẽ là ‘việc truy tìm tất cả những người có virus coronavirus đang được cho thấy là ‘công dã tràng’.

Thạc gián, sáng 14 tháng 8 năm 2020